نیّت نماز - آموزش نماز در فقه امام شافعی رحمه الله(کتاب نماز متین 2)

[ نِیّت نماز ]

رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) فرموده است:[إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ وَإِنَّمَا لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَىٰ ..]

(همانا اَعمال به نِیّت ها بستگی دارند و نتیجه ی هر عملی همان چیزی است که شخص نیّت نموده است)

و هچنین فرموده است: [إِنَّ اللَّهَ لَا یَنْظُرُ إِلَىٰ صُوَرِکُمْ وَأَمْوَالِکُمْ وَلَکِنْ یَنْظُرُ إِلَىٰ قُلُوبِکُمْ وَأَعْمَالِکُمْ]

(همانا خداوند به قیافه ها (اندام ها) و اموال شما نگاه نمی نماید،بلکه به قلب هایتان و اعمالتان می نگرد )

نِیّت از قلب سرچشمه می گیرد و به معنای قصد انجام کاری هم زمان با انجام دادن آن و با دانستن کیفیت آن می باشد.مثلاً وضو  گرفته، روبه قبله می ایستیم و در آرامش با بلند نمودن دست ها  اَللّٰهُ اَکبَر

می گوییم،بدین سان ترتیب این اعمال در کنار هم نشانگر نِیّت ما برای خواندن نماز است.حال اگر در مسجد  حضور داشته باشیم و نماز  مغرب به جماعت برگزار  شود،نیت را در قلب آماده می نماییم :

بارالٰها : خداوندا: الٰهی : پروردگارم:ای خداوند بزرگ و مهربان:

نماز واجب مغرب را همراه با جماعت نمازگزار  می خوانم

برای نمازهای واجب با توجه به مشخص بودن رکعات لزومی به تعیین رکعات نمی باشد.برای نمازهای سُنَّت با توجه به تنوع در وقت و رکعات می توان در نیت تعداد رکعات را نیز مشخص نمود.

نِیّت قصد و اراده شخص به منظور انجام عملی جهت تقرّب  به اَللّٰه مُتَعَال است و در این نِیّت نمودن به دنبال تمجید مردم نمی باشد و کسب منافع دنیوی و یا دفع ضرری دنیایی مد نظر او  نیست.شخص در عبادات خویش حق بندگی اش را نسبت به آفریدگارش و آفریدگار آسمانها و زمین و هرآنچه در آنها می باشد به جای می آورد و در کنار این اولویت با  اطمینان به وعده  اَللّٰه مُتَعَال و دیدار اَللّٰه در بهشت، به نعمت های جاویدان بهشتی خوشحال می شود و از عذاب سخت و سهمگین جهنم دوری می جوید.

نِیّت نمودن برای کاری یعنی هدف دار بودن کار و اینکه می دانیم می خواهیم چه کاری انجام دهیم،در مورد آن فکر و برنامه ریزی نموده ایم و قلبمان از آن آگاه است و میدانیم هدف از آن چیست، مثلاً اگر شخصی در هوای گرم تابستان صورت، دست ها و سر  و  پاهای خود را بشوید تا خنک شود ، وضو به حساب نمی آید و نمی تواند با آن نماز بخواند زیرا هدف و مقصود وی وضو نبوده است.

هر چند مکان اصلی نیّت قلب می باشد اما در برخی کتاب های فقهی تلفظ زبانی نِیّت نیز بیان شده است.

اَللّٰهُ اَکبَر شروع نماز - آموزش نماز در فقه امام شافعی رحمه الله(کتاب نماز متین 2)

[  اَللّٰهُ اَکبَر اول نماز  ]

   هنگامی که برای خواندن نماز رو به قبله ایستادیم برای شروع نماز اَللّٰهُ اَکبَر می گوییم.به این اَللّٰهُ اَکبَر اول  تَکبیرَةُ الْإحرام گفته می شود( اَللّٰهُ اَکبَر وارد شدن به نماز و حرام شدن اعمال غیر از نماز ).تَکبیرةُ الْإحرام تقریباً همراه با بلند نمودن دست ها گفته می شود وحداقل آن به صورتی است که  خودمان آن را بشنویم.

﴿ اَللّٰهُ اَکبَر ﴾

 

 سنت است همزمان با گفتن اَللّٰهُ اَکبَر دست­ها را در جهت قبله تا برابر شانه ها  و  یا تا برابر گوش ها

  بلند نماییم.دست راست را روی دست چپ قرار می دهیم.

دعای شروع نماز - آموزش نماز در فقه امام شافعی رحمه الله(کتاب نماز متین 2)

[دعای شروع نماز (دعای إِسْتِفْتَاح) ]

رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ)بعد از گفتن تَکبیرَةُ الْإحرام به آرامی برخی أَذکار ودعاها را می خواندند و با آن نماز را شروع می نمودند که به آن دعای إِسْتِفْتَاح یا دعای  إِفتِتاح نمازگفته می شود.که از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

ااَللّٰهُمَّ بَاعِدْ بَیْنِی وَبَیْنَ خَطَایَایَ کَمَا بَاعَدْتَ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِب

اَللّٰهُمَّ نَقّنِی مِنَ الْخَطَایَا کَمَا یُنَقَّى الثَّوْبُ الْأَبْیَضُ مِنَ الدَّنَس

اَللّٰهُمَّ اغْسِلْ خَطَایَایَ بِـالْمَاءِ وَالثَّلْج وَالْبَرَد   

( بار الٰها! فاصله بینداز  بین من وخطاهای من، همان گونه که  فاصله انداخته ای بین مشرق و مغرب

بار الٰها !پاک گردان مرا از خطاها، همان گونه که پاک می شود  لباس سفید از آلودگی

بار الٰها! بشوی خطاهای مرا  با آب و برف و تگرگ  )

دعای متن از صحیح بخاری -اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَیْنِی وَبَیْنَ خَطَایَایَ کَمَا بَاعَدْتَ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ اللَّهُمَّ نَقِّنِی مِنْ خَطَایَایَ کَمَا یُنَقَّى الثَّوْبُ الْأَبْیَضُ مِنْ الدَّنَسِ اللَّهُمَّ اغْسِلْنِی مِنْ خَطَایَایَ بِالثَّلْجِ وَالْمَاءِ وَالْبَرَدِ صحیح مسلم - اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَیْنِی وَبَیْنَ خَطَایَایَ کَمَا بَاعَدْتَ بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ اللَّهُمَّ نَقِّنِی مِنْ خَطَایَایَ کَالثَّوْبِ الْأَبْیَضِ مِنْ الدَّنَسِ اللَّهُمَّ اغْسِلْنِی مِنْ خَطَایَایَ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ سنن ابن ماجه

دعای  شماره 1 چند لفظ مشابه نیز  دارد که آنها نیز صحیح می باشند.و یا اینکه می توان دعای زیر را خواند:

  سُبْحَانَکَ اللّٰهُمَّ وَبِحَمْدِکَ ، تَبَارَکَ اسْمُکَ وَتَعَالَىٰ جَدُّکَ وَ لَا إِلـٰهَ غَیْرُک

( بار خدایا پاک و مُنَزَّهی و ستایش از آن توست نامت مبارک و عظمتت والاست و جز تو معبود برحقی وجود ندارد )

سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِکَ تَبَارَکَ اسْمُکَ وَتَعَالَى جَدُّکَ وَلَا إِلَهَ غَیْرُکَ  متن درکتابهای-المستدرک حاکم – سنن ابن ماجه- سنن نسایی و در کتاب امام احمد حنبل متن زیر آمده است کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا قَامَ مِنْ اللَّیْلِ وَاسْتَفْتَحَ صَلَاتَهُ وَکَبَّرَ قَالَ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِکَ تَبَارَکَ اسْمُکَ وَتَعَالَى جَدُّکَ وَلَا إِلَهَ غَیْرُکَ ثُمَّ یَقُولُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ ثَلَاثًا ثُمَّ یَقُولُ أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنْ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ أَکْبَرُ ثَلَاثًا ثُمَّ یَقُولُ أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنْ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ

دعاهای صحیح دیگری نیز وجود دارند که با توجه به زمان شروع نماز  و اینکه چه مقدار زمان برای خواندن نماز داریم و نوع نماز می توانیم یکی از دعاها را  انتخاب نموده و بخوانیم ،مثلاً در ابتدای وقت نماز و یا در نمازهای إنفرادی  و نمازهای سُنَّت می توان دعاهای بلندتر را انتخاب نموده وخواند .

 در هنگام  نماز جماعت،کمبود وقت و یا مسافرت می توان دعاهای کوتاه تر را خواند .

رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) دعاهای دیگری نیز می خواندند از جمله:

﴿ وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِیفَا وَمَا أَنَـا مِنَ الْمُشْرِکِین

إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلّٰهِ رَبّ الْعَالَمِینَ ،لَا شَرِیکَ لَهُ، وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَـا مِنَ الْمُسْلِمِین

اَللّٰهُمَّ أَنْتَ الْمَلِکُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ،أَنْتَ رَبّی،وَأَنَـا عَبْدُکَ،ظَلَمْتُ نَفْسِی وَاعْتَرَفْتُ بِذَنْبِی

فَاغْفِرْ لِی ذُنُوبِی جَمِیعا، إِنَّهُ لَا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْت وَاهْدِنِی لِأَحْسَنِ الْأَخْلَاقِ لَا یَهْدِی لِأَحْسَنِهَا إِلَّا أَنْت وَاصْرِفْ عَنّی سَیّئَهَا لَا یَصْرِفُ عَنّی سَیّئَهَا إِلَّا أَنْت، لَبَّیْکَ وَسَعْدَیْکَ وَالْخَیْرُ کُلُّهُ فِی یَدَیْکَ،وَالشَّرُّ لَیْسَ إِلَیْکَ  أَنَـا بِکَ و إِلیک، تَبَارَکْتَ وَتَعَالَیْتَ، أَسْتَغْفِرُکَ وَأَتُوبُ إِلَیْک﴾

(چهر ه ام را رو به سوی ذاتی نموده ام که آفریننده آسمان ها و زمین است حق گرا و خالصانه،و از مشرکین نیستم.

همانا نمازم و عبادتم و زندگانی و مرگم  برای اَللّٰهِ پروردگار جهانیان است،برایش شریکی وجود ندارد و به این( اعمال) امر شده ام  و من از  فرمانبردارانم.الهی تو پادشاه (حقیقی و قادر  مطلق ) هستی و غیر از تو  هیچ الٰهِ ی بر حق نیست

تو پروردگار من هستی و من بنده تو هستم،به خودم ظلم نموده ام و به گناهم اعتراف می نمایم،پس تمام گناهان مرا ببخشای که همانا  تنها تو گناهان را می بخشایی،مرا به بهترین اخلاق هدایت نما ،که غیر از  تو  کسی به بهترین (اخلاق) هدایت نمی نماید و ناپسندی ها(و زشتیهای اخلاقی) را از من دور بگردان،که کسی غیر از تو  دورگرداننده ناپسندی ها نیست، همواره عبادت کننده و آماده طاعت و همراهی دین تو هستم،و تمامی خیرها در دستان توست،

و شر  و بدی به سوی تو  راهی ندارد،تمام توجه و تلاشم به سوی تو  و توفیقم از جانب توست،

بسیار با برکتی و شایسته حمد و ثنا و برتر و  والا مقامی،از تو آمرزش می طلبم و به سوی تو  توبه می نمایم.)

رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) در هنگام خواندن نماز شب دعای زیر را نیز می خواندند.

 [  اَللّٰهُمَّ رَبَّ جَبْرَائِیلَ وَمِیکَائِیلَ وَإِسْرَافِیلَ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ عَالِمَ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ

أَنْتَ تَحْکُمُ بَیْنَ عِبَادِکَ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ اِهْدِنِی لِمَا اخْتُلِفَ فِیهِ مِنْ الْحَقِّ بِإِذْنِکَ

 إِنَّکَ تَهْدِی مَنْ تَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیم  ]

(خداوندا ای پرور دگار جبرائیل و میکائیل و اسرافیل،ای آفریدگار آسمان ها و زمین از نیستی،ای آگاه از جهان نادیدنی و دیدنی  تو میان بندگانت داوری خواهی نمود ،درباره چیزی که در آن اختلاف پیدا می کنند،مرا هدایت نما به سوی حقّی که در آن اختلاف پدید آمده است ،(اختلاف ایجاد شده)به اجازه خودت. همانا تو هر که را بخواهی به راه راست هدایت می نمایی. )

إستعاذه -أعوذُ بالله اول نماز - آموزش نماز در فقه امام شافعی رحمه الله(کتاب نماز متین 2)

[ إِستِعاذِه (پناه بردن به اَللّٰه از شر شیطان) ]

  رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) قبل از شروع نمودن سوره حَمد با خواندن جملاتی  از شر شیطان به خداوند  پناه می بردند، به این سُنَّت إِستِعاذِه گفته می شود. سُنَّت است درابتدای رکعت اول و پس از دعای إِستِفتاح خوانده شود.(می توان در ابتدای سایر رکعات نماز نیز  إِستِعاذِه را خواند.)

 إِستِعاذِه  چندین لفظ مشابه دارد که تعدادی از مهمترین آنها عبارتند از :

أَعُوذُ بِاللّٰهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ

( پناه می برم به اللّٰه شنوا و آگاه از (شر)شیطان رانده شده، از عیب جوئی و کِبر و شعر ناپسند )

                         [  أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِهِ  ]

     ( پناه می برم به اَللّٰه شنوا و آگاه از (شر)شیطان رانده شده، از عیب جوئی و کِبر  و شعر ناپسند )

                                                        [ أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ  ]

(این لفظ کوتاه جهت رفع تنش و عصبانیت و شروع تلاوت قرآن نیز گفته می شود)

  هَمْزِهِ :مرگ بد، جنون، در میان مردم به انجام دهنده کار زشت مشهور شدن.

  نَفْخِهِ: کِبر  و خودپسندی،خود را بزرگ نشان دادن .

  نَفْثِهِ  : شِعر ناپسند و مذموم  إلقائی از شیطان،سُخنی که حقیقتی در آن نباشد.

 رعایت ترتیب بین سُنَّت ها مورد توجه می باشد

  اَللّٰهُ اَکبَر (اول) دعای إِستِفتاح دعای إِستِعاذِه  سوره حمد

اگرشخصی نماز را شروع نماید ودعای إِستِعاذِه را بخواند، دیگر لازم نیست به عقب برگردد و دعای إِستِفتاح را بخواند و ترتیب بعد از آن عمل یعنی خواندن سوره حَمد را انجام می دهد.

در مورد اذکار و دعاهای موجود در نماز رعایت چند مورد قابل توجه می باشد.تمامی دعاهای موجود در نماز معمولاً آرام گفته می شوند و این مقدار  به اندازه ای است که حداقل خود شخص آنها را بشنود.

تلفظ کلمات نماز یا به صورت بسیار آرام مانند نجوا و پچ پچ نمودن و یا  با استفاده بیشتر از زبان می باشد که حالت استفاده از زبان قابلیت تولید صدای بیشتر و واضح تری دارد  و برای دیگران نیز قابل شنیدن تر می باشد.انتخاب روش تلفظ  کلمات به انتخاب نماز گزار و به موقعیت او بستگی دارد.

در نماز جماعت باید احترام عبادت دیگران را داشت و آرام تر نماز خواند .در مکان آرام و تنها که دیگر  ایجاد مزاحمت برای عبادت و آسایش دیگران در میان نمی باشد می توان نماز را صدای بلندتر خواند.

سوره حمد - آموزش نماز در فقه امام شافعی رحمه الله(کتاب نماز متین 2)

[سوره حَمد]

 رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) سوره حَمد را در تمامی رکعات نماز می خواندند.در  پایان سوره حَمد (نیز همرا ه با کشیدن بیشتر تلفظ کلمه [وَلَـا ٱلضَّـٰآلّین])( وبعد از مکثی کوتاه) ( آمین) می گفتند.

بِسْمِ ٱللّٰهِ ٱلرَّحْمَـٰنِ ٱلرَّحِیم [١]

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ ٱلْعَـٰلَمِین  [٢]

 اَلرَّحْمَـٰنِ ٱلرَّحِیم [٣]

مـٰلِکِ یَوْمِ ٱلدّین   [٤]

 إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِین  [٥]

 إِهْدِنَـا ٱلصّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیم [٦]

 صِـَراطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ

 غَیْرِ ٱلْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَـا ٱلضَّـٰآلّین[٧]

به نام خداوند بخشنده مهربان[١]

حمدو ستایش خداوند را که پروردگار جهانیان است[2]

بخشنده (در حق تمام جهانیان) ومهربان(درحق مومنان)[3]

مالک (و فرمانروای مطلق) روز جزاست[4]

تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می خواهیم[5]

ما را به راه راست  هدایت فرما    [6]

راه کسانی که نعمت به آنها داده ای

 ( نه راه)کسانی که بر آنها خشم گرفته ای و نه گمراهان[7]

سُنَّت است آیات را با ترتیل  و صحیح تلاوت نموده وتلفظ کلمات پایانی هر آیه را کشیده ودر پایان هر آیه  مکث نمود. رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) در بیان فضیلت سوره حَمد فرموده اند:

اَللّٰه مُتَعَال می فرمایند : نماز را  میان خود و بنده ام به دو نیمه بخش نموده ام ، نیمه ای از آنِ من است و نیمه ی دیگر از آنِ او  و برای  بنده ام  است آنچه بخواهد.

هنگامی که بنده می گوید[ اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبّ ٱلْعَـٰلَمِین ] اَللّٰه تَعَالَىٰ می گوید:بنده ام حمد و ستایش مرا نمود، وهنگامی که می گوید[ اَلرَّحْمَـٰنِ ٱلرَّحِیم ] اَللّٰه تَعَالَىٰ می گوید: بنده ام مدح و ثنای مرا نمود،

وهنگامی که می گوید[مـٰلِکِ یَوْمِ ٱلدِّین  ] اَللّٰه تَعَالَىٰ می گوید:بنده ام مَجد و بزرگی مرا یادآور شد و دیگر بار سرانجامش به سوی من  است،وهنگامی که می گوید [ إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِین ] اَللّٰه تَعَالَىٰ می گوید: این بین من و بنده ام می باشد و برای  بنده ام  است آنچه بخواهد. وهنگامی که می گوید

 [ إِهْدِنَـا ٱلصّرَاطَ ٱلْمُسْتَقِیم *  صِـَراطَ ٱلَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ  غَیْرِ ٱلْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَـا ٱلضَّـٰآلّین  ]

 اَللّٰه تَعَالَىٰ می گوید: این برای بنده ام می باشد و برای  بنده ام  است آنچه بخواهد.