روز جُمُعه - آموزش نماز در فقه امام شافعی رحمه الله(کتاب نماز متین 2)

[روز جُمُعَه]

رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) روز جُمُعه  را مهمترین روز هفته معرفی نموده اند.

نماز جُمُعه بزرگترین اجتماع هفتگی مسلمانان می باشد که در آن تمامی نمازگزاران  یک شهر یا روستا در یک مسجد جمع شده ،همدیگر را ملاقات می نمایند و در وقت ظهر،نماز جُمُعه را می خوانند .

در روز جمعه به جای 4 رکعت نماز ظهر که آهسته خوانده می شود  ابتدا  2 خُطبه خوانده می شود که جایگزین 2 رکعت نماز می شود و سپس 2 رکعت نماز جُمُعه به صورت جَهری (بلند) خوانده می شود.

   رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) در بالای منبر رو به مردم ایستاده و خطبه ها را بیان می فرمودند .

امام  باید هوشمندانه با جملات ساده و شیوا  و استفاده از آیات قرآن واحادیث صحیح،مردم را نصیحت  نماید و در آنها انرژی و شور و شوق اسلام خواهی و ایمان داری را برانگیزد ودل های آنها را سرشار از محبت اَللّٰه و رسولش گرداند تا بدانند،کسی که اللّٰه را دوست بدارد، اللّٰه نیز او  را دوست می دارد.

در هنگام خُطبه های نماز جمعه باید سکوت نمود و به خطبه ها گوش فرا داد،حتی نباید شخص کناری را به سکوت نصیحت نمود،نباید سلام نمود و اگر شخصی نیز ندانسته سلام نمود إمام می تواند جواب سلام او را بدهد.صف های نماز را به ترتیب کامل نموده و برای قرار گرفتن در صف از روی شانه های مردم عبور ننماید.کسی که زود به مسجد می رود هر مقدار که بخواهد می تواند نماز سُنَّت بخواند،

و یا فقط هنگام ورود به مسجد وقبل از نشستن 2 رکعت نماز سُنَّت تَحیةُ المسجد را کوتاه و برنامه ریزی شده بخواند،مگر اینکه بداند زمان کم بوده و خُطبه تمام می شود و با نماز اصلی تداخل پیدا می نماید.

إمام خُطبه ها را طوری بخواند که برای نمازگزاران قابل فهم باشد.إمام می تواند در میان خُطبه های عربی با زبان محلی مردم را نصیحت نماید و یا اینکه قبل از خُطبه ها با زبان محلی نمازگزاران را نصیحت نماید (10 تا 15 دقیقه) ،سپس خُطبه های نماز جُمُعه را به عربی وکوتاه بخواند (10 تا 15 دقیقه).

تا حد امکان خُطبه ها جدید،مفید وکوتاه باشند و نماز با خواندن قرآن بیشتر طولانی تر  گردد.

  سُنَّتهای روز جُمُعه:1- فرستادن صَلوات فراوان 2-غسل نمودن  پیش از رفتن به مسجد 3- خواندن سوره کهف در شب و روز جمعه 4-لباس مناسب(سفید) و مُعطّر 5- گرفتن ناخن ها6- مسواک نمودن  

    نماز جُمُعه بر تمام مردان واجب می باشد اما برای  زن و کودک و مریض و مسافر واجب نمی باشد. شرکت در نماز جُمُعه برای زنان با رعایت موازین شرعی مجاز می باشد.

برای کسانی که زودتر و اول وقت به نماز جُمُعه می روند، ثواب و اَجر بیشتری لحاظ می گردد.

معامله نمودن هنگامی که أَذان جُمُعه گفته می شود تا پایان نماز جایز نمی باشد و حرام است.

 [خُطبه اول جُمُعَه]

إِنَّ الْحَمْدَ لِلَّهِ نَحْمَدُهُ وَنَسْتَعِینُهُ مَنْ یَهْدِهِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ وَمَنْ یُضْلِلْ فَلَا هَادِیَ لَهُ

وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ

همانا تمامی ستایش ها برای اللّٰه است ،او را ستایش می نماییم و از او کمک می طلبیم کسی که اللّٰه او را هدایت دهد گمراه نخواهد شد و کسی که گمراه شود برایش هدایتگری وجود نخواهد داشت شهادت می دهم:که هیچ إِلـٰهِ ی (برحق) نیست جز اللّٰه،یگانه ی بی شریک، و اینکه محمّد بنده و فرستاده اوست

فَصَلَواتُ اللَّه وَسَلَامُه عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَ عَلَىٰ آلِهِ وَأَصَحْابِهِ وَالتَّابِعِینَ لَهُم بِإِحْسَانٍ إلَى یَوْمِ الدِّینِ

أَمَّا بَعْد:فَإِنَّ خَیْرَ الْحَدِیثِ کِتَابُ اللَّهِ وَخَیْرُ الْهُدَىٰ هُدَىٰ مُحَمَّدٍ وَشَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا وَکُلُّ بِدْعَةٍضَلَالَةٌ

اما بعد: پس همانا بهترین سخن و کلام ،کتاب اللّٰه است و برترین(راه) هدایت،هدایت محمد(صلی اللّٰه علیه و آله و سلم) است( که تبلیغ نموده است)

و بدترین کارها نوآوری (در دین) است و تمامی بدعتها گمراهی (و تباهی)است

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ طاعَتِه وَمَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجاً وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ

ای کسانی که ایمان آورده اید شما را به تقوای اللّٰه و اطاعت از او توصیه می نمایم  و کسی که تقوای اللّٰه را داشته باشد برایش گریزگاه و راه نجات از هر کاری مقرر داشته و از جایی او را روزی می دهد که گمان نمی نماید

قَالَ اللَّهُ تَعَالَىٰ: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِیدًا (70) یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ

 وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِیمًا (71) أَحزاب

اللّٰه بلند مرتبه فرموده است: ای کسانی که ایمان آورده اید از (عذاب) خدا پرهیز نمایید و سخن حق و درست بگوئید. (در نتیجه) خدا) اعمالتان را اصلاح

می نماید و گناهانتان را می بخشاید. و هر که از خدا و پیامبرش اطاعت نماید قطعاً به پیروزی و کامیابی بزرگی دست می یابد .

" در صورتی که امام پیش از خطبه مردم را نصیحت نماید می تواند بخش عربی آیات و احادیتی را که در  آن بیان نموده است در این قسمت نیز تکرار نماید و یا اینکه از آیات و احادیث جدید استفاده نماید و  مردم را به پرهیزگاری و تقوا و همبستگی و ... رهنمود نماید"

" بیان مسائل روز ، تشریح برخی احکام مورد نیاز "

" قرائت آیاتی از قرآن ، روایت حدیث  "

" اشاره به اعمال نیک  ، امر به معروف و نهی از منکر "

قَالَ اللَّهُ تَعَالَىٰ:وَإِذَاسَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ

فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ (186) بقره...

اللّٰه بلند مرتبه فرموده است: و چون از تو بپرسند، بندگانم از من، پس من به آنان نزدیکم ،اجابت می نمایم دعای دعا کننده را هرگاه مرا بخوانند

 پس باید مرا اجابت نمایند و به من ایمان آورند شاید که به رشد و تکامل برسند (186) بقره

رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ (201) بقره

(پروردگارا ! در دنیا به ما نیکی عطا نما و در آخرت نیز به ما نیکی عطاء فرما و ما را از عذاب آتش دور ( و محفوظ ) بدار)

در پایان خطبه اول إمام می نشیند و دعا می نماید وبعد از مکثی کوتاه بر می خیزد.

  [خُطبه دوم جُمُعَه]

إِنَّ الْحَمْدَ لِلَّهِ نَحْمَدُهُ وَنَسْتَعِینُهُ مَنْ یَهْدِهِ اللَّهُ فَلَا مُضِلَّ لَهُ وَمَنْ یُضْلِلْ فَلَا هَادِیَ لَهُ

وَأَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ

وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ عَلَى مُحَمَّدٍ خَاتَمِ النَّبِیِّینَ وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَ التَّابِعِینَ لَهُمْ بِإِحْسَانٍ إلَى یَوْمِ الدِّینِ

کَما قَالَ اللَّهُ تَعَالَىٰ:إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا

همانا اللّٰه و ملائکه صلوات ودرود بر پیامبر می فرستند (پس)ای کسانی که ایمان آورده اید بر او صلوات و سلام( شایسته و در شأن ایشان) بفرستید (56)أَحزاب

اَللّٰهُمَّ  صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ وَبَارِکْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَأَزْوَاجِهِ وَذُرِّیَّتِهِ کَمَا بَارَکْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ

أَمَّا بَعْد: قَالَ اللَّهُ تَعَالَىٰ:یَا أَیُّهَا النَّاسُ إتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا (1)

اما بعد: اللّٰه بلند مرتبه فرموده است:  ای مردمان ! از ( خشم ) پروردگارتان بپرهیزید . پروردگاری که شما را از یک انسان بیافرید و ( سپس ) همسرش را از نوع او آفرید ، و از آن دو نفر مردان و زنان فراوانی ( بر روی زمین ) منتشر ساخت . و از ( خشم ) خدائی بپرهیزید که همدیگر را بدو سوگند می دهید ؛ و بپرهیزید از این که پیوند خویشاوندی را گسیخته دارید ( و صله رحم را نادیده گیرید ) ، همانا خداوند مراقب(کردار و رفتار)  شما است)

( إمام در این قسمت احادیث و آیات قرآنی و نصایح را بیان نماید،سپس دعا می نماید.)

قَالَ اللَّهُ تَعَالَىٰ:وَقَالَ رَبُّکُمُ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ (غافر 60) (وگفت پروردگار شما،بخوانید مرا تا اجابت نمایم شما را)

در پایان خطبه دوم امام دعای خیر می نمایدو نمازگزاران می توانند آمین بگویند.

رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِلَّذِینَ آمَنُوا

رَبَّنَا إِنَّکَ رَءُوفٌ رَحِیمٌ (10)حشر...رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَکَفِّرْ عَنَّا سَیِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ(193)

رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدْتَنَا عَلَىٰ رُسُلِکَ وَلَا تُخْزِنَا یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّکَ لَا تُخْلِفُ الْمِیعَادَ (194) آل عمران

پروردگارا! ببخشای  ما را و برادران ما را که در ایمان (آوردن )بر ما پیشی گرفته اند،و در دلهایمان کینه ای نسبت به مؤمنان جای مده، پروردگارا! تو دارای رأفت و رحمت فراوانی هستی(10)حشر پروردگارا گناهانمان را بیامروز و بدیهایمان را بپوشان و ما را با نیکان (و در مسیر آنان)بمیران * پروردگارا آنچه را که بوسیله پیغمبران خود به ما وعده داده ای، به ما عطا فرما و در روز رستاخیز ما را خوار و زبون مگردان، بی گمان تو خلاف وعده نمی نمایی(193-194) آل عمران

اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ،اَلْأَحْیَاءِ مِنْهُمْ وَالْأَمْوَاتِ إنَّک قَرِیبٌ مُجِیبُ الدَّعَوَاتِ

پروردگارا!ببخشای مردان و زنان مومن و مردان و زنان مسلمان را هر آنکس که زنده است و هر آنکس که مرده است همانا تو نزدیک و اجابت کننده دعاهایی  

عِبادَ اللَّهِ:إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَىٰ وَیَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ وَالْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ (90) نحل   وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ  (45) عنکبوت

ای بندگان اللّٰه:خداوند به عدالت و نیکوکاری و نیز بخشش به نزدیکان دستور میدهد و از ارتکاب گناهان بزرگ و انجام کارهای ناشایست  و دست درازی و ستمگری نهی می نماید؛ خداوند شما را اندرز میدهد، تا اینکه پند بگیرید.

و قطعاً ذکر خدا و یاد اللّٰه والاتر و بزرگتر است و خداوند میداند که شما چه کارهایی را انجام میدهید.

 [نماز جُمُعَه]

بعد از خوانده شدن دو خُطبه، إمام از منبر پایین آمده و موذن إِقامه می گوید وصف ها مرتب می شوند و نماز جُمُعه خوانده می شود.نماز جمعه به صورت جَهری(بلند) خوانده می شود.إمام و نمازگزاران دعای إستِفتاح را آهسته می خوانند و سپس إمام سوره حَمد را با صدای بلند می خواند و همراه با آمین گفتن او سایر نماز گزاران آمین می گویند،سپس نمازگزاران سوره حَمد را آهسته می خوانند و آنگاه إمام سوره دیگری را با صدای بلند می خواند و نمازگزاران هماهنگ با إمام به رکوع و سجده می روند و رکعت دوم را نیز همین گونه می خوانند.

رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ) در نماز جُمُعه گاهی سوره أعلیٰ(سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الأعْلَىٰ) و سپس سوره الغاشیة (هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ الْغَاشِیَةِ) را می خواندند.هنگامی که روز عید و روز جمعه در یک روز واقع

می شدند نیز همین ترتیب را رعایت می نمودند و گاهی نیز در رکعت اول سوره جُمُعه و در رکعت دوم سوره منافقون را می خواندند. در هنگام همزمانی عیدین(رمضان و قربان) و نماز جُمُعه در بهترین حالت هر دو نماز خوانده می شوند و یا اینکه افراد حاضر در نماز عید می توانند در نماز جُمُعه شرکت ننمایند.

اگر شخصی با تأخیر به نماز جُمُعه ملحق شود،در صورتی که تا رکوع رکعت دوم به نماز ملحق شده باشد نماز جُمُعه را دریافته است و نماز جُمُعه 2 رکعتی را می خواند ولی اگر  بعد از رکوع رکعت دوم ملحق شود بعد از سلام إمام باید بلند شود و 4 رکعت نماز ظهر را بخواند و نماز جمعه را درنیافته است.

نماز سُنَّت بعد از نماز جُمُعه:اگر شخصی پس از نماز جُمُعه در مسجد بخواهد نماز سُنَّت بخواند

 4 رکعت می خواند و اگر به منزل برود 2 رکعت نماز سُنَّت می خواند.

دعا در روز جُمُعه :روز جُمُعه زمانی مخصوص دارد که در آن دعا مستجاب می گردد و تاکید در این مورد برای بعد از نماز عصر و فاصله میان دو خُطبه بیشتر است.

      أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ ذَکَرَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ :

 ( فِیهِ سَاعَةٌ لَا یُوَافِقُهَا عَبْدٌ مُسْلِمٌ وَهُوَ قَائِمٌ یُصَلِّی یَسْأَلُ اللَّهَ تَعَالَى شَیْئًا إِلَّا أَعْطَاهُ إِیَّاهُ وَأَشَارَ بِیَدِهِ یُقَلِّلُهَا )

سَاعَةِ الْجُمُعَةِ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ :هِیَ مَا بَیْنَ أَنْ یَجْلِسَ الْإِمَامُ  إِلَى أَنْ تُقْضَى الصَّلَاةُ

     رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ)  درخُطبه جُمُعه آیات سوره ق(قاف) : ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ (1)  را

می خواندند.رسولُ اللّٰه (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَآلهِ وَ سَلَّمَ)  در نمازصبح جُمُعه  سوره سَجده ( الم (1) تَنْزِیلُ الْکِتَابِ لَارَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ (2)) و سوره  إِنْسَان(هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنْسَانِ ...(1))را می خواندند .